İşten bir gün önce Luiza Ferreira, hizmetlerine ihtiyaç duyduklarını onaylamak için müşterisine her zaman WhatsApp üzerinden mesaj gönderir. Ferreira Brezilya, Rio de Janeiro’da temizlikçidir ve her gün farklı evleri temizler. İş onaylanırsa, işe gidip gelirken boşa para harcamayacağını biliyor ve o gün için geliri garanti ediyor. İş onaylanmazsa, o gün için para kaybetmemek için programına başka bir müşteriyi uydurmaya çalışır.
Fakat 4 Ekim’de bu sistem çöktü. Facebook’un dahili ağındaki bir yapılandırma değişikliği, WhatsApp dahil olmak üzere şirketin hizmetlerini altı saat boyunca internetten sildi. Brezilya’nın birincil iletişim modundan kopan Ferreira’nın iş alanı durma noktasına geldi.
“Bu geliri gerçekten geri alamam”
“WhatsApp yerine SMS kullanmaya başladığımda çok geçti. Ferreira, The Verge’e WhatsApp sesli notları aracılığıyla bir röportajda söyledi. “Müvekkilim ona gönderdiğim kısa mesajı görmedi. WhatsApp çöktüğünde, hayatımı gerçekten alt üst etti.”
Kesinti altı saat sürdü, ancak Ferriera ertesi gün için çalışmayı planlayamadığı için iki tam günlük kazancına mal oldu.
Nüfusun yüzde elli dokuzunun bir Facebook hesabı var ve yüzde 66’sı WhatsApp kullanıyor ve hizmetleri ülke için bir tür temel altyapı haline getiriyor. DigiLabour Araştırma Laboratuvarı koordinatörü ve Oxford Üniversitesi’ndeki Fairwork projesinin işbirlikçisi olan Profesör Rafael Grohmann, Brezilyalıların kısa mesaj veya e-posta yerine WhatsApp kullanmasını çeşitli faktörlere bağlıyor. Brezilya, iletişim hizmetini ekonomik hale getiren telekom altyapısından ve rekabetçi pazar payından yoksundur ve ücretsiz uygulama, Brezilyalı kullanıcılarının pahalı mesajlaşma hizmetlerini atlamasına olanak tanır. “Bir sürü müşteri tek bir telefon numarasını arıyordu”
“Pandemi sırasında [WhatsApp] her şeyin yapıldığı yer haline geldi” diyor Grohmann.
Uygulama, çalışma programlarını yönetmek, müşterilerden ücret almak ve ürün satmak için ücretsiz hizmete ihtiyaç duyan kayıt dışı çalışanlar için özellikle hayati hale geldi. Böylece her iki platform da çöktüğünde, Ferreira’nın ve diğer milyonlarca kayıt dışı çalışanın geçim kaynakları da onlarla birlikte çöktü. Brezilya Coğrafya ve İstatistik Enstitüsü’ne göre, Brezilya’da 34,7 milyon insan, kayıtlı istihdam ve sosyal haklardan oluşan güvenlik ağı olmadan ülkenin kayıt dışı ekonomisinde çalışıyor.
Sonuç olarak, çalışanlar kazançlarının bir kısmını kaybetmemek için genellikle müşterilerini aktif olarak WhatsApp’a taşırlar. Grohmann, “Temizlikçilerin müşterilerine, bu platformun maaşımın yüzde 15 ila 20’sini aldığını, WhatsApp üzerinden planlar ve bana banka havalesi yoluyla ödeme yaparsanız size daha ucuz bir fiyat vereceğimi söylemesi yaygındır,” dedi.
WhatsApp ticareti, bir defaya mahsus ev yapımı ürünlerin satışını ve daha az kolay sınıflandırılabilen çok çeşitli işleri de kapsar. Brezilya İnternet Yönlendirme Komitesi’nin (NIC) Bilgi ve İletişim Çekirdeği, pandeminin iş üzerindeki etkileriyle ilgili bir araştırma makalesinde, pandemi sırasında çalışan internet kullanıcılarının yüzde 30’unun mesajlaşma uygulamaları üzerinden ürün veya hizmet sattığını tespit etti.
“İnsanlar mallarını satmanın yollarını buluyorlar, Brezilya’da buna viração diyoruz, ister pasta ister giysi, ne olursa olsun bir şeyler satarak hayatta kalmayı başardığınızda,” diye açıkladı Grohmann.
“Ayrıca çok sözlü bir kültürümüz var. Bu nedenle Brezilyalılar için sesli notların kullanımı gerçekten önemlidir ve kayıt dışı çalışma kültürüyle ve bu işi kimin yaptığıyla kesişir. Bana yazmak yerine ‘Tamam’ diye sesli not gönderen insanlar tanıyorum.”
Grohmann, WhatsApp’ın işçilerin güvencesizliğe karşı örgütlenmesine izin verdiğini ve özelleştirilmiş iletişim biçimlerinin kullanımının nasıl müzakere edilebileceğini ve işçilerin yararına kullanılabileceğini gösterdiğini söylüyor. “Brezilya’daki dağıtım uygulaması çalışanları, [grevleri organize etmek için tasarlanmış] grup sohbetlerinde WhatsApp aracılığıyla örgütlenmeye başladı” dedi.
WhatsApp’taki aksama onarıldıktan sonra, geçim kaynakları kesintiye uğrayan işçiler, kaybedilen zaman ve parayı telafi etmek için acele ettiler. Başka bir kesinti olmayacağının garantisi yok, ancak çoğu kayıt dışı çalışan geçimini sağlamak için ücretsiz, dinamik hizmete güveniyor. Torres, “Günlük hayatımızda çalışabilmek için gerçekten bu hizmete güveniyoruz” dedi.
Platformu başka bir platform için terk etmek gerçekten bir seçenek değil. WhatsApp’ın Brezilya’da kullanımı pratikte günlük hayatın kaçınılmaz bir gerçeğidir. Grohmann, Brezilyalıların çoğu WhatsApp kullandığı için işçilerin diğer iletişim hizmetlerine taşınmayacağını açıklıyor.
“Platformları değiştirmek, müşterilerle daha iyi iletişim kurmak anlamına gelmez.”.
